एकीकडे शिक्षण क्षेत्रात विशेष गरजा असणाऱ्या विद्यार्थ्यांना (SEN) त्यांचे शिकण्याचे ध्येय गाठता यावे यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence – AI) यांसारख्या प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यावर भर दिला जात आहे, तर दुसरीकडे देशातील प्रतिष्ठित विद्यापीठांमध्ये दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी राखीव असलेल्या हजारो जागा रिक्त राहत असल्याचे विदारक चित्र समोर आले आहे.
विशेष विद्यार्थ्यांसाठी एआय (AI) एक नवीन आशा
एका ताज्या अभ्यास अहवालानुसार, विशेष शिक्षण गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांना सक्षम करण्यासाठी एआय (AI) तंत्रज्ञानावर आधारित साधनांचा प्रभावीपणे वापर केला जाऊ शकतो. या विद्यार्थ्यांना त्यांच्या गरजांनुसार वैयक्तिक मार्गदर्शन आणि शिकण्याची संधी उपलब्ध करून देण्याची मोठी क्षमता एआय (AI) मध्ये आहे. या अहवालात, संशोधनावर आधारित काही एआय (AI) साधनांचा आढावा घेण्यात आला आहे, ज्यांचा उद्देश या विद्यार्थ्यांना आत्मनिर्भर करणे आहे.
मात्र, या तंत्रज्ञानाचा वापर करताना काही धोके आणि मर्यादा लक्षात घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. विद्यार्थ्यांच्या माहितीची (डेटा) सुरक्षा आणि गोपनीयतेचे संरक्षण करणे हे सर्वात मोठे आव्हान आहे. त्यामुळे, विशेष गरजा असणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी एआय (AI) प्रणाली तयार करताना आणि वापरताना नैतिक मूल्ये, सुरक्षितता आणि टिकाऊपणा यांसारख्या गोष्टींची खात्री करण्यासाठी योग्य प्रशासकीय आणि कार्यान्वयन यंत्रणा असणे आवश्यक आहे, असे या अहवालात नमूद केले आहे.
दिल्ली विद्यापीठातील प्रवेशाचे वास्तव
एकीकडे तंत्रज्ञानाच्या मदतीने समावेशी शिक्षणाचे ध्येय गाठण्याचे प्रयत्न सुरू असताना, दिल्ली विद्यापीठातील (DU) पदवी अभ्यासक्रमांच्या प्रवेशाची स्थिती चिंताजनक आहे. विद्यापीठाने मंगळवारपासून ‘मॉप-अप’ प्रवेश फेरी सुरू केली, परंतु पहिल्याच दिवशी बीए ऑनर्सच्या केवळ ७३ जागांवर प्रवेश निश्चित झाले.
अधिकाऱ्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, मंगळवारी इतर मागासवर्गीय (OBC) आणि खुला प्रवर्ग (UR) वगळता इतर सर्व आरक्षित प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांना प्रवेशासाठी बोलावण्यात आले होते. सुमारे १,७०० जागांसाठी ८७६ विद्यार्थ्यांना आमंत्रित केले होते, पण त्यापैकी फक्त ७३ विद्यार्थ्यांनी प्रवेश घेतला. अनेक प्रवेश फेऱ्या होऊनही विविध प्रवर्गांतील जवळपास ७,००० जागा अजूनही रिक्त आहेत. यामध्ये सर्वात धक्कादायक बाब म्हणजे, दिव्यांग (PwD) उमेदवारांसाठी असलेल्या सुमारे २,००० जागांचा समावेश आहे.
प्रवेश प्रक्रियेचे वेळापत्रक
बुधवारी बीए ऑनर्स अभ्यासक्रमासाठी सुमारे २,६०० खुल्या आणि ओबीसी प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांना बोलावले जाणार आहे. त्यानंतर गुरुवारी बीकॉम आणि अर्थशास्त्र अभ्यासक्रमांसाठी प्रवेश प्रक्रिया पार पडेल आणि पुढील दिवशी विज्ञान शाखेतील विषयांसाठी विद्यार्थ्यांना बोलावण्यात येईल. ही संपूर्ण ‘मॉप-अप’ फेरी २९ सप्टेंबर रोजी संपणार आहे.
विशेष म्हणजे, ही प्रवेश फेरी सामायिक विद्यापीठ प्रवेश परीक्षेच्या (CUET) गुणांवर आधारित नसून, बारावीच्या गुणांवर आधारित आहे. २९ सप्टेंबरनंतर ज्या जागा रिक्त राहतील, त्या या सत्रासाठी भरल्या जाणार नाहीत, असेही विद्यापीठ प्रशासनाने स्पष्ट केले आहे. या परिस्थितीमुळे एकीकडे एआय (AI) सारख्या तंत्रज्ञानाने शिक्षणात क्रांती घडवण्याची क्षमता असताना, दुसरीकडे मूलभूत प्रवेश प्रक्रियेतील त्रुटींमुळे हजारो विद्यार्थी, विशेषतः दिव्यांग विद्यार्थी, उच्च शिक्षणापासून वंचित राहत असल्याचे दिसून येते.
